Inleiding

Afgelopen week verscheen mijn artikel Advocaten kunnen en moeten bijdragen aan ervaren rechtvaardigheid in het Nederlands Juristenblad. Dat artikel is gebaseerd op het onderzoek dat ik verricht naar het proces van schikken tijdens civielrechtelijke procedures. Voor dat onderzoek ben ik als buitenpromovendus verbonden aan het Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging van de Universiteit Utrecht.

Ik verricht het onderzoek in loondienst van Zuyd Hogeschool (lectoraat Preventive law), reden waarom ik graag expliciet de link leg tussen mijn onderzoek(-sbevindingen) en het hbo-rechtenonderwijs.

Deze blog is voor de koppensnellers en degenen met nog minder tijd en die zich afvragen wat de relevantie is van dat artikel voor het hbo-rechtenonderwijs.

Achtergrond van het artikel

Het sociaalpsychologisch leerstuk ervaren (procedurele) rechtvaardigheid ziet op de rechtvaardigheidspercepties van procesdeelnemers, zeg maar: hoe beleef je een procedure en waartoe leidt dat? Het is een concept waar juristen zich van wat moeten aantrekken, omdat een positieve procesbeleving belangrijke voordelen biedt.

Acht een procesdeelnemer een procedure rechtvaardig verlopen, zal hij zich bijvoorbeeld sneller neerleggen bij de uitkomst, zelfs als hij de procedure verliest.

Er is ook een verband tussen ervaren (procedurele) rechtvaardigheid en vertrouwen in rechters.[1] Dat is belangrijk, want het ligt voor de hand dat vertrouwen de legitimiteit van rechters vergroot, leidt tot een groter nakomingspercentage van uitspraken en meer compliance met wet- en regelgeving, eigenrichting vermindert en het vestigingsklimaat verbetert, mensen krijgen met andere woorden daardoor meer vertrouwen in het rechtsbedrijf.[2]

Ervaren rechtvaardigheid reikt daarmee verder dan de ene procedure tussen partijen, want beïnvloedt het algemene oordeel over het rechtssysteem, en daarmee de mate waarin burgers zich aan de wet houden en in het verlengde daarvan de acceptatie van autoriteit in het algemeen.[3]

Bij onderzoek naar ervaren rechtvaardigheid ligt de focus op rechtzoekenden (welke factoren beïnvloeden hun rechtvaardigheidspercepties?) en rechters (wat kunnen zij doen om de proceservaring van procespartijen positief te beïnvloeden).

Ik verleg in het artikel de aandacht naar de invloed van advocaten.

Relevantie hbo-rechtenonderwijs

Wat maakt het artikel relevant voor het hbo-rechtenonderwijs; wij leiden toch geen advocaten op?

Gelet op de titel van het artikel zijn dat terechte vragen.

Veel studenten koesteren de droom uiteindelijk een togaberoep uit te oefenen en een aantal lukt dat ook. Veel studenten lopen stage bij advocaten of treden (na hun studie) in dienst bij advocaten(kantoren). 

Dat zijn op zich zelf geen redenen dat de in het artikel besproken inzichten ook voor het hbo-rechtenonderwijs van belang zijn.

Niet beperkt tot advocaten

Het artikel is gebaseerd op mijn onderzoek naar het schikkingsproces tijdens civielrechtelijke procedures. Vanwege methodologische en praktische redenen zijn in mijn onderzoek enkel zaken betrokken waarin advocaten als rechtsbijstandsverlener betrokken zijn.

Dat wil niet zeggen dat de conclusies niet ook relevant zijn voor andere rechtsbijstandsverleners, zoals hbo-juristen. Integendeel.

Niet beperkt tot vermogensrechtelijke rechtbankprocedures

Het sociaalpsychologisch begrip ervaren rechtvaardigheid ziet niet alleen op (juridische) procedures. Het ziet op alle beslissingsprocedures.

Een en ander maakt het concept ervaren (procedurele) rechtvaardigheid voor praktisch alle juristen relevant.

Visie op juridische dienstverlening

Het is niet (langer) voldoende dat het optreden van juristen voldoet aan materieel, formeel en gedragsrecht. De eisen die de maatschappij stelt aan ons optreden worden (terecht) zwaarder, het optreden van (hbo-)juristen ligt onder een vergrootglas want hun invloed op wat mensen van de rechtsstaat vinden is groot.

Van juristen wordt verwacht dat zij verder kijken dan het juridisch geschil, dat zij waarde toevoegen, dat zij ethisch handelen en recht doen aan de gerechtvaardigde belangen van hun opdrachtgevers. En dat zij in hun handelen bijdragen aan een betere rechtsstaat.

In dat licht bezien kunnen we veel leren van andere disciplines, zeker ook van het onderzoek naar ervaren (procedurele) rechtvaardigheid, dat ons leert wat rechtszoekenden naast hun materiële (en andere resp. onderliggende) belangen belangrijk vinden in de bejegening.

Die lessen zijn zelfs en misschien wel juist dienstbaar wanneer we mensen adviseren hoe ze juridische problemen kunnen voorkomen en kunnen voorkomen dat ze betrokken worden in een procedure (preventive law).

Lucas Lieverse

---

[1] H.A.M. Grootelaar & K. van den Bos, How Litigants in Dutch Courtrooms Come to Trust Judges: The Role of Perceived Procedural Justice, Outcome Favorability, and Other Sociolegal Moderators, Law & Society Review 2018, Volume 52, afl. 1.; H.A.M. Grootelaar 2018.

[2] Grootelaar & Van den Bos 2018.

[3] K. van der Kraats, De eigen(aardigheid) van de kantonrechter. Over de verschillen tussen het proces(verloop) bij de kantonrechter en de civiele rechter en de betekenis daarvan, Den Haag: Boom Juridisch 2017, p. 1, onder verwijzing naar J. Van der Linden, Zitten, luisteren en schikken; rechtvaardigheid en doelbereik bij de comparitie na antwoord, Research memorandum Raad voor de rechtspraak nr. 5/2008, en: B.C.J. van Velthoven, Over het relatieve belang van een eerlijke procedure: procedurele en distributieve rechtvaardigheid in Nederland, Themis 2011, nr. 1 (die overigens kritisch is over de vermeende positieve effecten). Zie ook K. van den Bos, Ervaren procedurele rechtvaardigheid: De wereld willen begrijpen en serieus gehoord worden, in: K. van den Bos, C.E. Drion & P.N. van Regteren Altena, Procedurele en distributieve rechtvaardigheid (Reeks Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, nr. 33), Den Haag: Boom Juridisch 2017.